Het is onvermijdelijk dat je racefiets na verloop van tijd minder goed schakelt. Mechanieker Marco van Oord van Bike Pitstop laat zien wat er aan de hand kan zijn als je schakelproblemen hebt. En hoe je zelf de derailleur afstelt, thuis of zelfs onderweg tijdens een fietstocht.
Hier en daar vind je aanvullende informatie, voor als je dieper in de materie wilt duiken. Die heb ik ‘verstopt’ onder +-jes die je kunt uitklappen. Elektrisch schakelen wordt niet behandeld. Veel lees- en sleutelplezier!
Schakelproblemen? Volg deze stappen:
Stap 1: Controleer de stand van je achterderailleur
Heb je schakelproblemen? Kijk als eerste of de achterderailleur recht staat. Ga achter je racefiets staan en bekijk de derailleur. De kettinglijn, het bovenste derailleurwieltje en het onderste derailleurwieltje moeten in één lijn staan.
Staat de derailleur niet recht? Het zou kunnen dat je derailleur is omgebogen, bijvoorbeeld tijdens het vervoer, omdat er iets tegenaan gebotst is of doordat je racefiets is omgevallen.
Oplossing: Ga je derailleur niet zelf terugbuigen. Je hebt dan namelijk grote kans dat het derailleurpad (het verbindingsplaatje tussen je frame en de derailleur) afbreekt. Dit pad, ook wel de derailleurhanger genoemd, is namelijk ontworpen om af te breken als hij wordt gebogen. Op die manier worden je frame en derailleur beschermd.
Ga met je fiets naar de fietsenmaker. Hij heeft speciaal gereedschap waarmee hij voorzichtig het pad terug kan buigen.
Tips van Marco:
- Wil je voorkomen dat het derailleurpad verbuigt, leg je racefiets dan liever niet plat neer op de kant van je derailleur als je ‘m vervoert of een band wisselt.
- Zorg dat je fietsenmaker een reservepad heeft dat op je frame past, als hij je derailleurpad terug gaat buigen. Want als het pad afbreekt, kun je niet meer fietsen. Je zou zelfs een reservepad mee kunnen nemen als je een mooie tocht gaat maken in bijvoorbeeld de Alpen. Zo’n pad weegt weinig en kost pakweg 20 euro.
- Controleer of je derailleur recht staat, als je gaat klimmen. Zeker als je net je fiets hebt vervoerd. Scheefstand van je achterderailleur kan namelijk grote problemen opleveren in een lichte versnelling, bijvoorbeeld tijdens het klimmen.
Als dán je achterderailleur in je achterwiel haakt, ontstaan de grootste schades. Dat kan zo ver gaan dat je achtervork afbreekt. Dus als jij de volgende keer je fiets uit de auto laadt in Zuid-Limburg, controleer dan even of de achterderailleur recht staat.
Stap 2: Span je versnellingskabel weer op met de wartel
Staat de achterderailleur recht? Dan komt je schakelprobleem vrijwel zeker door een te lage kabelspanning. Hier heb je vooral mee te maken bij een nieuwe kabel. De kabel is bijvoorbeeld wat opgerekt door het fietsen.
Door de veranderde kabellengte staat je voor- of achterderailleur niet meer op de goede positie. Dit merk je aan een ratelende ketting tijdens het fietsen. Daarnaast gaat lichter schakelen (naar de grotere kettingwielen achter) moeizamer, terwijl zwaarder schakelen juist te snel gaat, waarbij de ketting zelfs een kransje over kan slaan.
Oplossing: Dit kun je eenvoudig oplossen door de kabel weer op te spannen door middel van de wartel. Deze vind je tussen de buitenkabel en de achterderailleur.
Volg de volgende twee stappen:
- Schakel naar de zwaarste versnelling achter, dus het kleinste kettingwiel. Dat is de meest ontspannen stand van de derailleur. (Weetje: als de derailleurkabel gebroken is, springt hij automatisch naar het kleinste kettingwiel.) Er staat nu weinig spanning op de kabel. Nu kun je het gemakkelijkst de wartel uitdraaien.
- Draai de wartel ietsje losser, naar links. Ezelsbruggetje: zoals je een fles opendraait.
Doordat je de wartel uitdraait, span je de versnellingskabel aan en gaat de derailleur iets meer naar binnen staan. Je zult zien dat je racefiets veel beter schakelt. Je hoeft de wartel vaak maar een fractie uit te draaien. (Draai je de wartel in, met de klok mee, dan gaat de derailleur in zijn totaliteit naar buiten.)
Tip van Marco: alleen nieuwe kabels rekken op
Als een racefiets al wat langer gebruikt wordt, heb je geen last meer van het rekken van de binnenkabel of vervormen van de buitenkabel. Bij een nieuw gemonteerde kabel kan het wel voorkomen, ook al worden voorgerekte kabels gebruikt. En dus zal je na een aantal kilometers de kabelspanning wat moeten bijstellen.
Stap 3: Verfijn de afstelling verder
Gaat het schakelen al beter maar nog niet perfect? Je wilt dat het net zo lang duurt om lichter te schakelen, als het duurt om zwaarder te schakelen.
- Zet je pedaal op twaalf uur.
- Schakel nu van het kleinste kettingwiel achter naar het één na kleinste.
- Kijk hoe groot de pedaalslag is die de derailleur nodig heeft om de ketting naar het tweede kettingwiel te zetten. (waarschijnlijk is dat ongeveer een kwart pedaalslag). Onthoud hoeveel dit ongeveer was.
- Herhaal dit steeds, waarbij je steeds lichter schakelt. Zet voor elke schakeling opnieuw je pedaal op twaalf uur en onthoud de pedaalslagen. Hoe groter de diameter van het kettingwiel, hoe langer de pedaalslag die nodig is om van kransje te wisselen.
De bedoeling is dat de pedaalslag netjes evenredig groter en kleiner wordt, als je volledig van licht naar zwaar schakelt en andersom. Met andere woorden: de ketting moet steeds in een soepele opeenvolging van het ene naar het andere kettingwiel verspringen, zonder vreemde uitschieters in de pedaalslag. Test dit ook door van licht naar zwaar te schakelen.
Stap 4: stel het bereik van je achterderailleur af
Lukt het je niet om door middel van het spelen met de kabelspanning je derailleur af te stellen, dan is er iets anders aan de hand. Wellicht staat het bereik van je achterderailleur (ofwel, hoe ver hij naar binnen en buiten kan) niet goed afgesteld. Dat kun je aanpassen met de twee kleine stelschroefjes op de achterderailleur.
Let wel: als die schroefjes eenmaal goed afgesteld staan, verlopen ze nooit, benadrukt Marco. “Normaal gesproken heb je hier dus niet mee te maken. Op het moment dat je eraan moet gaan draaien, staat de derailleur waarschijnlijk scheef of is hij verkeerd gemonteerd. Je kunt hier zelf mee gaan stoeien, maar misschien is een ritje naar de fietsenmaker een beter idee.”
De schroefjes hebben vaak de aanduiding ‘H’ (van high, voor je ‘hoge’/zware versnellingen ofwel je kleine kettingwielen) en ‘L’ (van low, voor je ‘lage’/lichte versnellingen ofwel je grote kettingwielen).
Om de hoogste versnelling af te stellen, zet je de ketting achter op het kleinste kettingwiel en voor op je buitenblad. Stel de derailleur vervolgens met het H-schroefje zo af, dat de derailleur precies onder het midden van het kleinste kransje staat. De ketting loopt dan soepel en je hoort geen geratel.
Om de laagste versnelling af te stellen, zet je de ketting achter op het grootste kransje en voor op het binnenblad. Verstel de derailleur vervolgens met het L-schroefje zo af, dat deze precies onder het midden van het grootste kettingwiel staat.
Het nadeel hiervan is dat je ketting door minder tanden van je cassette aangegrepen wordt. Hoe minder tanden aangegrepen worden, hoe meer kracht er op de kettingschalmen en de tanden komt. Dat heeft direct invloed op het schakelen. De werking van de derailleur wordt zenuwachtiger, bij kleine zijwaartse bewegingen kan hij dan al overschakelen.
De nieuwe componentengroepen zijn gelukkig zo uitgerust, dat je prima lichtere versnellingen kunt monteren zonder dat je hoeft te sleutelen aan de positie van de derailleur.
Schakelproblemen niet opgelost? 5 andere mogelijke oorzaken:
Je hebt alles naar behoren weten af te stellen, maar je blijft schakelproblemen houden. Marco van Oord noemt vijf andere mogelijke oorzaken waar je naar kunt kijken:
# 1 Versleten of beschadigde versnellingskabels
Stuit je op schakelproblemen, kijk dan altijd even of je buitenkabels intact zijn. Is de harde kunststof buitenlaag beschadigd? Dan is er een kans dat het metaal aan de binnenkant gebogen of geknikt is, met een afwijking in je versnellingssysteem tot gevolg.
Oplossing: vervang je versnellingskabels. Marco: “Het advies is om de buitenkabels elke twee jaar te vervangen. Hetzelfde geldt overigens voor de remkabel. Op het moment dat daar echt veel kracht op komt, wil je niet dat de buitenmantel versplintert, want dan ben je je remkracht voor een groot gedeelte kwijt.”
#2 Ketting en/of cassette versleten
Als je racefiets op de werkbank staat of als je hem langs de kant van de weg optilt aan het zadel, schakelt hij als een zonnetje van kettingwiel naar kettingwiel. Totdat je gaat fietsen. Schakelen gaat ineens voor geen meter meer en de ketting gaat moeizaam van het ene naar het andere kettingwiel.
In zo’n geval is het zeer waarschijnlijk dat de ketting en/of cassette aan vervanging toe is. De kettingwielen kunnen dusdanig versleten zijn, dat de ketting er te diep in ligt waardoor deze zeer moeizaam tussen de tanden uit kan wippen. Een versleten ketting heeft dan weer te weinig grip op de vertanding en kan zelfs doorschieten onder belasting.
Een nieuwe ketting en cassette zullen in dit geval wonderen doen voor het gemak waarmee je fietst. Maar misschien is de oplossing eenvoudiger en moet je gewoon de ketting eens goed smeren.
#3 Je wiel staat scheef
Meestal merk je het al doordat je wiel tegen de rem aanloopt. Maar toch is het de moeite waard om even te controleren: staat je wiel misschien scheef in het frame?
#4 Derailleurwieltjes versleten
Check ook of je derailleurwieltjes versleten zijn. Zien ze er nog goed uit, zitten er geen scherpe punten aan en draaien ze nog soepel?
Controleer ook of er speling op de wieltjes zit. Het bovenste derailleurwieltje (de guide pulley, die de ketting geleidt) mag slechts minimaal speling hebben. Als je dit wieltje millimeters heen en weer kunt bewegen, dan heeft dat meteen invloed op het schakelen. Het onderste wieltje (de tension pulley, die de ketting onder spanning houdt) mag geen speling hebben.
#5 De routing van de kabel klopt niet
Wellicht loopt de derailleurkabel niet langs de juiste routing over de voorderailleur. Bijvoorbeeld doordat iemand een nieuwe derailleurkabel op je racefiets heeft gemonteerd.
Het maakt wel degelijk uit of de kabel aan de buiten- of binnenkant van het boutje loopt. Dit kan zomaar een millimeter verschil opleveren in de afstand die je derailleur aflegt naar links of rechts. Controleer dus wat de fabrikant voorschrijft, zeker bij Shimano.
Problemen met schakelen op het voorblad
Ook met je voorderailleur kun je schakelproblemen hebben. Krijg je de ketting niet goed op het grote blad, loopt hij tegen de voorderailleur aan of loopt hij zelfs van het blad af, dan wordt het tijd om je voorderailleur af te stellen.
Stap 1: Kijk of je voorderailleur recht staat
Je begint weer met een controle of je derailleur recht staat. Je kunt dit op een hele eenvoudige manier controleren terwijl je op je racefiets zit. Zet de ketting op het binnenblad en kijk langs je been naar beneden. Dan moet de lijn van de derailleur gelijk lopen aan je buitenblad. Dit geldt voor de meeste groepen waaronder Shimano.
Bij SRAM hebben ze een andere technische oplossing. Daar draait de voorderailleur namelijk met de ketting mee, en staat de derailleur dus niet in de lengte van het buitenblad wanneer je ketting op het binnenblad staat.
Oplossing: Staat de voorderailleur scheef? Maak de klemband of het boutje waarmee de derailleur aan het frame is bevestigd, een slagje los. Zet de derailleur recht en draai weer vast. Let wel even op dat de derailleur door de kabelspanning niet omlaag getrokken wordt.
Stap 2: controleer de versnellingskabels
Ook hier geldt: intacte versnellingskabels zijn cruciaal voor een goed werkend schakelsysteem. De kunststof buitenlaag mag niet teveel verslijten, want dan kan er een knik komen in de metalen kern.
Stap 3: Span de versnellingskabel aan
Staat de voorderailleur recht maar is schakelen op de voorbladen toch een probleem? Dan staat waarschijnlijk de versnellingskabel te slap. De voorderailleur leidt in dat geval vaak niet meer goed naar het buitenblad. Zeker bij de zwaarste versnellingen loopt de ketting dan tegen de derailleur aan.
Oplossing:
- Span de kabel op door aan de wartel te draaien. Anders dan bij de achterderailleur, vind je de wartel niet bij de voorderailleur zelf. Meestal is dit onderdeeltje in de buitenkabel gemonteerd, in de buurt van het stuur (foto onder). Fabrikanten kiezen er soms ook voor om de wartel bij het frame aan te brengen.
- Draai de wartel uit elkaar (tegen de klok in) om de binnenkabel meer op spanning te zetten. De voorderailleur gaat daardoor wat meer naar buiten staan.
Stap 4: stel het bereik van de voorderailleur af
Merk je dat je derailleur zó ver schakelt, dat je ketting eraf valt zodra je naar het binnen- of buitenblad gaat? Of juist dat je derailleur niet ver genoeg reikt om de ketting erop te kunnen leggen? Dan is het bereik van de derailleur niet goed afgesteld.
Ook bij de voorderailleur zitten twee schroefjes waarmee je de uiterste standen afstelt voor binnen- en buitenblad. Soms staat er ‘H’ en ‘L’ bij vermeld, maar vaak ook niet. Ook hier geldt; je kunt hier zelf aan gaan sleutelen, maar misschien kan de fietsenmaker je beter helpen.
Bij de meeste groepen stel je met het linkerschroefje (gezien vanaf de achterkant van je fiets) het bereik voor het binnenblad af. Zet de ketting op het binnenblad en achter op het grootste kransje. Stel het schroefje zo af, dat je een millimeter ruimte hebt tussen de linker binnenkant van de kettingkooi en de ketting. De ketting kan nu vrij lopen.
Met het rechter schroefje stel je het bereik voor het buitenblad af. Zet de ketting op je buitenblad en het kleinste kettingwiel achter. Stel met het rechterschroefje de derailleur zo af, dat je een millimeter ruimte hebt tussen de rechter binnenkant van de kettingkooi en de ketting.
Over Marco van Oord
Dit artikel is tot stand gekomen in samenwerking met mechaniker Marco van Oord van Bike Pitstop in Nieuwendijk. Als je een steengoede fietsenmaker zoekt voor aanschaf of onderhoud van je fiets zoekt, hij is je man! Marco geeft workshops met geweldige onderhoudstips. Zoals deze: hoe je met je blote handen, zonder veel moeite, je buitenband erop legt. Of deze: je cassette vervangen, stap voor stap.
